Thị Trường Mía Đường Việt Nam

Nông dân huyện Ia Pa, tỉnh Gia Lai thu hoạch mía trong niên vụ 2023 - 2024 - Ảnh: N.L.

Nông dân bán mía với giá cao nhất từ trước đến nay

Tại Phú Yên, một trong những tỉnh trọng điểm về mía đường với gần 25.000ha và bốn nhà máy, nông dân như ông Nguyễn Xuân Sang đang hân hoan với giá mía cao kỷ lục. "Mía thu hoạch nếu đạt 10 chữ đường có giá 1,2 - 1,3 triệu đồng/tấn. Chưa kể cộng các khoản khác, như mía sạch, đẹp, đều mía, nhà máy thu mua hơn 1,3 triệu đồng/tấn", ông Sang chia sẻ.

Tình hình tương tự cũng diễn ra ở các vùng trồng mía khác thuộc miền Trung và Tây Nguyên. Tại Gia Lai, chị Nguyễn Thị Ly (huyện Ia Pa) cho biết gia đình chị đã thu lợi khoảng 68 triệu đồng/ha từ 4ha mía trong niên vụ này, với giá bán tăng từ 1 triệu đồng/tấn lên 1,2 triệu đồng/tấn.

Đánh giá mía Việt Nam đang ở mức ngang ngửa và cao hơn các nước trong khu vực, theo đại diện Công ty cổ phần nông nghiệp AgriS Gia Lai (thị xã Ayun Pa, Gia Lai) cho hay việc doanh nghiệp thu mua mía của người dân ở mức cao, do người trồng mía đã liên kết với các nhà máy đường; được hỗ trợ giống mía chất lượng cao, cho năng suất tốt. Thực tế, có những ruộng mía đạt 130 - 140 tấn/ha, cao hơn 10 - 15 tấn/ha so với vụ trước.

Ông Cao Anh Đương, viện trưởng Viện nghiên cứu mía đường Việt Nam (SRI), cho biết thêm lý do năng suất mía tăng, do thời tiết mưa thuận gió hòa, trong khi Thái Lan, đối thủ cạnh tranh, bị ảnh hưởng của El Nino rất khắc nghiệt.

"Ngoài ra, hiệu quả từ năm 2021 với quyết định áp thuế phòng vệ thương mại với đường nhập khẩu, để bảo vệ đường trong nước cũng là lý do lớn", ông Đương nhấn mạnh.

Bảo vệ chuỗi liên kết mía đường

Mặc dù ngành mía đường đang có những bước tiến đáng kể, vẫn còn nhiều thách thức cần được giải quyết để đảm bảo sự phát triển bền vững. Một trong những vấn đề nổi cộm là việc bảo vệ chuỗi liên kết sản xuất mía đường và đảm bảo công bằng lợi ích giữa nông dân và doanh nghiệp.

Tại một số địa phương như Cao Bằng, Hà Giang và Tây Ninh, nông dân đang có xu hướng bán mía cho thương lái để xuất khẩu sang Trung Quốc do chênh lệch giá.

Công ty cổ phần Mía đường Cao Bằng cho biết trong niên vụ 2023 - 2024, có trên 30.000 tấn mía, chiếm hơn 20% tổng sản lượng mía nguyên liệu toàn vùng, đã được xuất chính ngạch sang Trung Quốc. Tình trạng này dự kiến sẽ trở nên nghiêm trọng hơn trong vụ 2024 - 2025.

"Các tư thương đang đặt các trạm thu mua rải khắp vùng. Dù có nhiều biện pháp ngăn chặn nhưng cốt lõi là thiếu các quy định rõ ràng để bảo vệ chuỗi liên kết sản xuất mía đường.

Việc tư thương không đầu tư, không được cấp quy hoạch vùng trồng mà tổ chức tranh thu mua để xuất khẩu ảnh hưởng quyền lợi nhà đầu tư, tạo môi trường cạnh tranh không công bằng, gây nhiễu loạn trên địa bàn, phá vỡ chuỗi liên kết sản xuất", đại diện công ty này chia sẻ.

Còn ông Cao Anh Đương cho rằng giá mía ở Trung Quốc cao gấp 1,5 - 2 lần và kiểm soát đường lậu tốt và bật đèn xanh cho mía Việt Nam. Nếu Việt Nam mua 1,2 triệu đồng/tấn thì Trung Quốc mua đến 1,8 triệu đồng/tấn.

Do đó, ông Cao Anh Đương nhấn mạnh sự cần thiết của việc tạo ra sự công bằng trong chuỗi liên kết. "Rõ ràng chuỗi liên kết giữa nông dân và nhà máy rất dễ phá bỏ. Câu chuyện ở đây là nông dân không thể bán cho ai khác ngoài nhà máy, bên mua là nhà máy quyết định giá, chất lượng chữ đường nhà máy cũng quyết. Người bán không có quyền thương lượng", ông nói.

Để giải quyết vấn đề này, ông Đương đề xuất cần có sự giám sát chặt chẽ từ phía Chính phủ, các bộ ngành liên quan và chính quyền địa phương về giá mía. Ông cũng lưu ý rằng, mặc dù kỹ thuật và quy trình canh tác mía của Việt Nam không thua kém Thái Lan, nhưng chữ đường của Việt Nam vẫn luôn thấp hơn 2 - 3 chữ do thiếu một cơ quan độc lập phân tích chữ đường.

Thách thức từ đường lỏng nhập khẩu

Ngành mía đường Việt Nam đang phải đối mặt với một thách thức mới là sự bùng nổ nhập khẩu đường lỏng siro ngô HFCS. Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam, năm 2023 đã có khoảng 230.000 tấn loại đường lỏng này được nhập khẩu vào Việt Nam, chiếm lĩnh thị phần đáng kể trong ngành nước giải khát.

Để đối phó với tình trạng này, hiệp hội đề xuất áp dụng mức thuế suất 10% đối với đồ uống có đường và 20% đối với đồ uống có chứa đường lỏng sirô ngô HFCS.

Theo Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO), từ tháng 1 đến tháng 10/2022, giá đường trung bình là 18,5 cent/pound. Giá đường tăng mạnh trong tháng đầu tiên của năm 2023 đã mang lại triển vọng tích cực cho các doanh nghiệp mía đường.

Trước đó, FAO dự báo đến năm 2029, giá đường trung bình đạt 21,3 cent/lb, nhưng giá tháng 1/2023 đã vượt qua con số này.

Bộ Nông nghiệp Mỹ dự kiến ​​sản lượng đường toàn cầu niên vụ 2022-2023 tăng 0,9% lên 183 triệu tấn, do thời tiết thuận lợi ở cả Brazil và Thái Lan.

Ở Việt Nam, sản xuất đường trong nước chưa đáp ứng được nhu cầu. Hiệp hội Mía đường và Đường Việt Nam (VSSA) cho biết trong vụ mía 2021-2022, toàn ngành đã ép được 7,5 triệu tấn mía đường, sản lượng đường đạt 742 nghìn tấn, tăng hơn 11,6% và 7,5% lần lượt so với vụ mía 2020-2021, nhưng chỉ đáp ứng được 35% nhu cầu thị trường trong nước (2 triệu tấn/năm).

Tình trạng cung vượt cầu đã xảy ra từ nhiều năm trước nhưng ngành mía đường thường xuyên gặp khó khăn khi cả đường chính ngạch và đường nhập lậu đều tăng. Đặc biệt, từ năm 2020, Việt Nam bắt đầu thực hiện cam kết trong Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN đối với mặt hàng mía đường, thuế suất nhập khẩu giảm xuống 5%.

Trong khi đó, một số nước ASEAN đã trợ giá cho ngành mía đường trong nước dưới nhiều hình thức nhằm thúc đẩy xuất khẩu, dẫn đến tình trạng cạnh tranh không lành mạnh. Hệ quả là giá đường giảm, diện tích trồng mía bị thu hẹp đáng kể do thu nhập từ loại cây trồng này không đảm bảo cuộc sống của người nông dân, nhiều nhà máy đường ở Việt Nam phải dừng hoạt động.

Sau quá trình điều tra, tháng 8/2022, Việt Nam chính thức áp thuế chống bán phá giá 42,99% và thuế chống trợ cấp 4,65% đối với mặt hàng đường nhập khẩu từ Thái Lan và các nước có nguyên liệu đường xuất xứ từ Thái Lan, áp dụng từ ngày 9/8/2022 đến tháng 6/2022. Nhờ đó, lượng đường nhập khẩu giảm đáng kể. Theo Công ty Chứng khoán VNDIRECT, năm 2023, ngành mía đường Việt Nam sẽ lấy lại vị thế với giá đường phục hồi và các biện pháp phòng vệ thương mại được áp dụng.

Những công ty mía đường hàng đầu Việt Nam

1. CTCP Thành Thành Công Biên Hòa (mã CK: SBT) hiện là doanh nghiệp mía đường lớn nhất với hơn 46% thị phần trong nước. Công ty có vùng nguyên liệu rộng 63.827 ha tại Việt Nam, Lào, Campuchia, với tổng năng lực sản xuất 4.250 tấn đường/ngày.

Trong nhiều năm qua, TTC Sugar luôn dẫn đầu cả về doanh thu và lợi nhuận sau thuế kể cả khi ngành mía đường gặp khó khăn.

Tính đến hết quý II (từ 1/10 đến 31/12/2022) của niên độ tài chính (2022-2023), Công ty Cổ phần Thành Thành Công Biên Hòa đã sản xuất được hơn 683 nghìn tấn đường, ghi nhận doanh thu thuần lũy kế gần 12.281 tỷ đồng, tăng 32% so với cùng kỳ, hoàn thành 72% kế hoạch năm.

Sản lượng tiêu thụ ghi nhận mức tăng trưởng đáng kể so với cùng kỳ. Trong đó, xuất khẩu tăng trưởng vượt bậc khi sản lượng tiêu thụ tăng hơn 70%; Kênh B2B tăng 26% so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy nhu cầu tiêu thụ đường đã được cải thiện đáng kể trong giai đoạn phục hồi kinh tế.

Lợi nhuận trước thuế 6 tháng đầu năm đạt hơn 432 tỷ đồng, hoàn thành 51% kế hoạch năm; lợi nhuận sau thuế đạt 384 tỷ đồng. Công ty đặt kế hoạch doanh thu 17.017 tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế 850 tỷ đồng, cổ tức 4 - 6% trong niên độ tài chính 2022 - 2023.

Kết thúc quý II niên độ (2022-2023), mía đường vẫn đóng vai trò chủ đạo trong cơ cấu doanh thu khi dòng sản phẩm đường ghi nhận 11.400 tỷ đồng, chiếm gần 93% doanh thu, tăng hơn 28,5 % trong cùng một khoảng thời gian.

Bên cạnh kết quả kinh doanh khả quan, quy mô của Thành Thành Công Biên Hòa cũng được mở rộng với tổng tài sản đến 31/12/2022 đạt 29.202 tỷ đồng (~ 1,3 tỷ USD), tăng nhẹ 5% so với đầu năm tài chính .

2. Công ty đường lớn thứ hai tại Việt Nam là Công ty Cổ phần Đường Quảng Ngãi . Đây là doanh nghiệp hàng đầu về sản xuất đường và các sản phẩm từ đường tại Việt Nam.

QNS cho biết, năm 2022, tình hình dịch bệnh COVID-19 trên thế giới và Việt Nam được kiểm soát, nền kinh tế Việt Nam dần phục hồi và phát triển đã tác động tích cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty. Một số mặt hàng có sản lượng tiêu thụ, doanh thu và lợi nhuận tăng so với cùng kỳ.

Đồng thời, công ty tập trung phát triển vùng nguyên liệu để tăng năng suất và chất lượng mía đường.

Năm 2022, QNS ghi nhận doanh thu thuần gần 8.260 tỷ đồng, tăng 13% và lãi ròng 1.285 tỷ đồng, tăng 2% so với năm 2021.

Năm 2023, công ty đặt kế hoạch doanh thu hợp nhất 8.400 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế 1.008 tỷ đồng. So với kết quả năm 2022, kế hoạch doanh thu năm 2023 tăng nhẹ 2% nhưng kế hoạch lợi nhuận dự kiến ​​giảm 22%.

Tổng tài sản của QNS đến 31/12/2022 là hơn 10.261 tỷ đồng, tăng 4% so với đầu năm. Tiền gửi có kỳ hạn tại ngân hàng đạt gần 4,3 nghìn tỷ đồng, tăng 10% - đây cũng là nguyên nhân khiến doanh thu tài chính tăng mạnh.

Ngoài 2 doanh nghiệp kể trên, danh sách 5 công ty mía đường lớn nhất Việt Nam còn có Tổng công ty Bibica, CTCP Mía đường Sơn La và CTCP Mía đường Lam Sơn.